गर्भधारणा टाळण्यासाठी अनेक गर्भनिरोधक पद्धती आहेत. गर्भ राहू नये म्हणून गर्भनिरोधक पद्धती वापरल्या जाऊ शकतात. आपल्याला कदाचित प्रश्न पडेल की कोणती सर्वोत्तम पद्धत आहे आणि कोणती आपल्यास अनुकूल आहे आणि कोणती प्रभावी असेल आणि कोणती साइड इफेक्ट्सपासून मुक्त असेल?
गर्भधारणा टाळण्यासाठी बर्‍याच पद्धती आहेत, काहींना डॉक्टरांच्या सल्याची आवश्यकता असते तर काहींना गरज नाही. परंतु सर्व पद्धतींचे काही फायदे आणि तोटे देखील असतात. गर्भनिरोधक पद्धत निवडण्याचा उत्तम मार्ग म्हणजे डॉक्टरांशी बोलणे.
गर्भ राहू नये म्हणून काय करावे | गर्भधारणा कशी टाळावी? | गर्भधारणा न होण्यासाठी काय करावे?
वेगवेगळे लोक वेगवेगळे पद्धतींचा वापर करतात, बर्‍याच पद्धती वापरुन पहा आणि आपल्यासाठी कोणती योग्य आहे ते निवडा. गर्भधारणा टाळण्यासाठी काही पद्धती येथे आहेत.
1. कंडोम ( Condoms)
कंडोम ही एक उत्तम गर्भनिरोधक पद्धत आहे जी हार्मोनल मुक्त असते आणि गर्भधारणा रोखतो. कंडोम हे आपल्या बरोबर घेवून जाऊ शकता आणि ते गर्जेनुसार वापरले जाऊ शकतात. कंडोम रबर (Latex) पासून बनलेले असते. Latex ची काही लोकांमध्ये अलर्जी असू शकते, म्हणून आपण Latex पासून अलर्जी नसल्याचे सुनिश्चित करून कंडोम वापरावी.
कंडोम चे प्रकार
दोन प्रकारचे कंडोम बाजारात उपलब्ध आहेत. एक पुरुषांसाठी कंडोम आणि दुसरा म्हणजे महिलांसाठी कंडोम.
पुरुषांसाठी कंडोम
हा कंडोम सेक्स दरम्यान पुरुषाने वापरले जातो. पुरुष कंडोम लैंगिक पडदा म्हणून काम करतो जो संभोगाचा दरम्यान वीर्य योनी मध्ये जाण्यापासून रोकतो.
महिलांसाठी कंडोम
हा कंडोम सेक्स दरम्यान महिलांनी वापरला जातो. महिला कंडोम सेक्स करण्यापूर्वी योनीमध्ये ठेवल्या जातो. महिला कंडोम वापरण्यासाठी आपल्याला थोडासा अनुभवाची गरज असते.
कंडोम योग्यरित्या आनी सर्वोत्कृष्ट गुणवत्तेचा वापरावा, योग्यरित्या न वापरल्यास सेक्स दरम्यान कमी दर्जाचे कंडोम फाटू शकतात. या गर्भनिरोधक पद्धतीसाठी डॉक्टरांचा सल्याची आवश्यकता नाही.
2. गर्भनिरोधक गोळ्या ( Contraceptive Pills)
ही गर्भनिरोधक पद्धत सर्वात लोकप्रय आहे आणि वैद्यकीय अहवालानुसार ही 99% प्रभावी आहे. या पद्धतीत डॉक्टरांची सल्ला आवश्यक आहे. तेथे दोन प्रकारच्या गोळ्या उपलब्ध आहेत, आपल्यासाठी योग्य आसलेली गोळी डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन आपण घेऊ शकता.
- गोळ्या ज्यामध्ये इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टिन यांचे मिश्रण असतो या गोळ्या हार्मोनल आहेत आणि दररोज न चुकता घेतल्या पाहिजेत.
- गोळ्या ज्यामध्ये केवळ प्रोजेस्टिन असतो, या गोळ्याही दररोज नियोजित वेळेसह घेतल्या जातात.
ह्या गोळ्या हार्मोनल आसून अत्यंत प्रभावी आहेत. परंतु औषध घेण्यापूर्वी प्रसूती आणि स्त्रीरोगतज्ज्ञ चा सल्ला नक्की घ्यावा.
3. आपत्कालीन गर्भनिरोधक गोळ्या (Emergency Contraceptive Pills)
गर्भ निरोधक शिवाय लैंगिक संबंध केल्यास किंवा संभोग दरम्यान कंडोम तुटले असल्यास , किंवा आपण अनियोजीत लैंगिक संबंध केल्यास आपत्कालीन गर्भनिरोधक गोळ्या वापरू शकता. या गोळीला सकाळ-नंतरची गोळी देखील म्हणतात.
या गर्भनिरोधक पद्धतीसाठी डॉक्टरांच्या आवश्यकतेची गरज नसते आणि ही एक हार्मोनल गोळी आहे. या गोळ्या लैंगिक संबंधानंतर पहिल्या 3 दिवसांपर्यंत प्रभावी असू शकतात. या गोळ्या फार्मसी किंवा मेडिकलमध्ये उपलब्ध आहेत.
आपण गर्भवती असल्यास आणि असुरक्षित संभोगानंतर उशीर केल्यास या गोळ्या कार्य करत नाहीत. सेक्सनंतर 48 तासांच्या आत हे औषध घ्यावे.
4. कॉपर आययूडी (कॉपर टी) ( Copper IUD)
या कॉपर आययूडी पद्धतीस इंट्रायूटरिन डिव्हाइस देखील म्हणतात. हे हार्मोनल नाही, कॉपर टी हे तांबे असलेले एक छोटे प्लास्टिक उपकरण आहे. प्रशिक्षित आरोग्य सेविका किंवा डॉक्टर व्दारे हे गर्भाशय (गर्भ) मध्ये घातले जाते. हा कॉपर टी सतत कमी प्रमाणात तांबे सोडत राहतो.
एकदा घातल्यावर ती 3 ते 10 वर्षे (गुणवत्तेनुसार) ठेवलं जाऊ शकतो. गर्भधारणा रोखण्यासाठी ही एक प्रभावी पद्धत आहे.
5. नैसर्गिक कुटुंब नियोजन ( Natural Family Planning)
या पद्धतीत आपल्या आपले मासिक पाळी चे चक्र नुसार नियोजन करावा लागतो. Period Cycle हे सरासरीसाठी 28 दिवस आसतो परंतु 21 किंवा 40 दिवसांपर्यंत असणे सुध्दा सामान्य आहे.
आपल्या मासिक चक्राच्या (MC) दरम्यान, आपल्या अंडाशय मधून अंडा बाहेर पडतो त्याला आपण ओव्हुलेशन (ovulation) सुध्दा म्हणतो आणि फॅलोपियन ट्यूबच्या खाली प्रवास करतो. साधारणपने आपल्या पुढील कालावधीच्या 10-16 दिवस आधी अंडा रिलीझ होतो.
अंडाशयाचे अंडं केवळ जास्तीत जास्त 18 तासांपर्यंतच राहतात आणि गर्भधारणा होण्याकरिता शुक्राणूंनी त्या अवधीत अंडी ला स्पर्ष पूर्ण केली पाहिजे.
आपण ओव्हुलेटेड झाल्यानंतर 2 दिवसांपर्यंत आपण गर्भवती होऊ शकता. परंतु जर आपण 7 दिवस आधी सेक्स केला असेल तर गर्भवती होणे शक्य आहे कारण शुक्राणू स्त्रीच्या शरीरात 7 दिवसांपर्यंत राहू शकते आणि अंड्याचे बाहेर पडताच त्याला स्पर्श करून गर्भधारणा होवू शकते.
आपल्या सायकलचा (MC) अंदाज घेऊन आपण calculate करू शकता. यात जेव्हा आपले शरीर fertile (गर्भधारणा करण्यास सक्षम) असाल, तेव्हा आपल्याला सेक्स साठी परवानगी न देणे आवश्यक आहे.
मासिक पाळीची लांबी वेळोवेळी बदलू शकते, म्हणून आपली गणना शक्य तितकी अचूक आहे याची खात्री करण्यासाठी, 12 महिन्यांच्या कालावधीत आपल्या मासिक पाळीचे मोजमाप करा आणि मग हा पद्धतिचा उपयोग करा.
या पद्धतीत कोणतेही शारीरिक दुष्परिणाम नाहीत. प्रत्येकांचे मासिक पाळी भिन्न असते आणि प्रत्येकाचे गर्भधारण काळ (fertile window) सुद्धा Different असते. म्हणून शारीरिक संकेतांचा लक्ष देवून हा काळ ठरवला जातो.
गर्भधारण काळ (fertile window) कसे Find करायचा?
मासिक पाळी चक्र (menstrual cycle) म्हणजे तुमचा पाळीचा पहिल्या दिवसापासून दुसऱ्या पाळीचा आदल्या दिवसापर्यंतचा काळ होतो.
- आपल्या पाळीची 12 महिन्यांची महिती काडा.
- आपल्या सर्वात कमी चक्रातील दिवसांच्या संख्येपासून 18 वजा करा तो आपला fertile दिवस आहे.
- आपल्या प्रदीर्घ चक्रातील दिवसांच्या संख्येपासून 11 वजा करा तो आपला शेवटचा fertile दिवस आहे.
- आपल्या पहिल्या आणि शेवटच्या fertile दिवसांमध्ये किंवा त्या दरम्यान लैंगिक संबंध ठेवू नका.
आपण आपल्या मासिक पाळीचा योग्य माहिती घेत आहात याची खात्री करा. अन्यथा, ही पद्धत योग्यरित्या कार्य करू शकत नाही. जर तुमची मासिक पाळी नियमित असेल तर ही पद्धत कार्य करेल.
जर आपल्याला Fertile Period Find करायला अवघड जात असेल तर आपण आमचं Ovulation Calculator चा उपयोग करून Most Fertile Period Find करू शकता.
6. गर्भनिरोधक इंजेक्शन ( Contraceptive Injection)
गर्भनिरोधक इंजेक्शनमध्ये प्रोजेस्टोजेन नावाचा हार्मोन्स असतो. जो हळूहळू रक्ता मध्ये सोडला जातो. हे इंजेक्शन गर्भधारणेस 3 महिन्यांसाठी प्रतिबंधित करते आणि प्रभावी देखील असते.
7. बाहेर काढण्याची पद्धत (Withdrawal or Pulling Out Method)
आपण नैसर्गिक पद्धतींनी स्वत: ला रोखू शकता. आपण योग्य मार्गाचा वापर करत आहात हे सुनिश्चित करा. आपल्या जोडीदाराशी बोलणे गर्भधारणा टाळण्यासाठी सर्वोत्तम पद्धत आहे. लक्षात ठेवा की आपल्या जोडीदारास या पद्धतीसाठी वचनबद्ध असणे गरजेच आहे.
Pulling out method मध्ये गर्भधारणा टाळणे म्हणजे शुक्राणूंना अंडी भेटण्याची संधी न देणे. या पद्धतीला पुलिंग आउट मेथड असेही म्हणतात.
पुरुष त्याचे शुक्राणू बाहेर येण्यापूर्वीच त्यांच्या जोडीदाराच्या योनितून पुरुषाचे लिंग बाहेर काढतो. यासाठी बरेचसे आत्म-नियंत्रनाची गरजा आहे. आपण हे वापरल्यास गर्भवती होण्याची 22% शक्यता आहे.
8. नसबंदी
नसबंदी हि एक कायमस्वरुपी गर्भनिरोधक पद्धत आहे. या पद्धती साठी शस्त्रक्रिया करावी लागते. हि प्रक्रिया पुरुष आणि स्त्री दोन्ही करू शकतात. जर तुम्हाला मुलं बाळ असतील आणि तुम्हाला अजून मुलं नको असतील तर हि पद्धत वापरू शकता.
9. बर्थ कंट्रोल इम्प्लांट (Birth Control Implant)
जन्म नियंत्रण इम्प्लांट (Nexplanon) एक लहान, पातळ रॉड आहे जो आगपेटीतील काडीच्या आकाराची असते. इम्प्लांट तुमच्या शरीरात हार्मोन्स सोडतो जे तुम्हाला गर्भवती होण्यापासून रोखतात. एक नर्स किंवा डॉक्टर तुमच्या हातामध्ये खांद्याजवळ इम्प्लांट घालतात. याचा उपयोग करून तुम्ही गर्भधारणेपासून 5 वर्षांपर्यंत संरक्षित राहणार.
| गर्भनिरोधक पद्धती | % मध्ये अचूक प्रभावशीलता |
|---|
| पुरुषांसाठी कंडोम | 85-87% |
| महिलांसाठी कंडोम | 77-80% |
| गर्भनिरोधक गोळ्या (Contraceptive pills) | 95% आणि त्यापेक्षा जास्त |
| आपत्कालीन गर्भनिरोधक गोळ्या (Emergency contraceptive pills) | 74-76% |
| कॉपर आययूडी (कॉपर टी) (Copper IUD) | जवळजवळ 99% |
| गर्भनिरोधक इंजेक्शन (Contraceptive Injection) | 99% आणि त्याहून अधिक |
| नैसर्गिक कुटुंब नियोजन (Natural Family Planning) | 60-70% |
| बाहेर काढण्याची पद्धत (withdrawal or Pulling out method) | 70-80% |
| नसबंदी | 99% आणि त्याहून अधिक |
| बर्थ कंट्रोल इम्प्लांट (Birth Control Implant) | जवळजवळ 99% |
गर्भ नको असल्यास काय करावे?
जेव्हा आपल्याला आपल्या अनियोजित गर्भधारणेबद्दल कळेल तेव्हा आपण तणाव, भीती आणि धक्का जाणवू शकता. आपल्याला वाटतं की आता गर्भवती व्हायचं नाही किंवा कधीकधी आपल्याला आत्ता बाळ नको असते तर सर्व प्रथम, आपल्या गरोदरपणाची पुष्टी करा आणि डॉक्टरांशी बोला.
जर आपल्याला गर्भधारणा नको असेल तर त्या साठी गर्भपात (Abortion) हा उपाय असतो.
गर्भपाताचे प्रकार
1. औषधी गर्भपात
जर तुमची गर्भधारणा पहिली तिमाही मध्ये असेल किंवा फक्त 12 आठवडे झाले असेल तर या गर्भपातात मिफेप्रिस्टोन (mifepristone) आणि मिसोप्रोस्टोल (misoprostol) ही दोन औषधे घेणे समाविष्ट आहे.
डॉक्टर आपल्याला सूचित करतील की आपण मिफेप्रिस्टोन घ्या आणि 48 तासांनंतर औषध मिसोप्रोस्टोल घ्यावे. ही औषद घेतल्यानंतर रक्तस्त्राव 5 ते 6 तासांच्या आत किंवा कधीकधी नंतर पण होईल.
हि औषध गर्भाशयातून गर्भ संपविण्यास मदत करतो. गर्भाच्या समाप्तीची प्रक्रिया सुरू होते आणि गर्भधारणेची ऊती गर्भाशयातून निघून जाते तेव्हा महिलेला रक्तस्त्राव होतो. कधीकधी यासाठी 24 तास देखील लागू शकतात.
या पद्धतीचे काही फायदे आणि तोटे देखील आहेत.
औषधी गर्भपाताचे फायदे:
- या पद्धतींमध्ये शस्त्रक्रिया आवश्यक नसते.
- कोणत्याही भूल देण्याची आवश्यकता नाही.
- हे पहिल्या तिमाहीत उपलब्ध आहे.
औषधी गर्भपाताचे तोटे:
- चक्कर येणे.
- वेदना सह प्रचंड रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
- अशक्तपणा येऊ शकतो.
- दुसर्‍या तिमाहीत हि पद्धत उपलब्ध नाही.
आपले काळजीवाहक किंवा आपल्याबरोबर मित्र असल्यास ते अधिक चांगले आहे. कधीकधी ते अधिक वेदनादायक होते आणि 15 दिवसांपर्यंत रक्तस्त्राव होऊ शकतो.
2. सर्जिकल गर्भपात (Surgical Abortion)
शस्त्रक्रिया प्रक्रियेद्वारे गर्भधारणा कडण्यात येतो, हा गर्भपात तीन तिमाहीत केला जाऊ शकतो. गर्भाच्या विकासामध्ये समस्या असल्यास सुद्धा डॉक्टर हा शस्त्रक्रिया पद्धत निवडू शकतात.
स्त्रीरोगतज्ज्ञ आपल्याला अल्ट्रासाऊंडला द्वारे सर्वात अचूक मार्ग शोधण्याची आणि नंतर गर्भाची स्थिती काय आहे हे शोधण्याची शिफारस करतात. दुसर्‍या आणि तिसर्‍या तिमाहीत गर्भपात करण्यासाठी शस्त्रक्रिया करण्याची पद्धत निवडली जाते.
3. नैसर्गिकरित्या गर्भपात
कधीकधी पहिल्या तिमाहीत गर्भपात नैसर्गिकरित्या होईल. याचे कारण असे की वजन कमी करणे किंवा हानिकारक गोष्टी खाणे जे ग्रीन टी, पपई किंवा अननस यासारख्या गर्भधारणेमध्ये सेवन केले जात नाही. कधीकधी पहिल्या तिमाहीत त्यांच्या कामाचा ताण, तणाव आणि जड (heavy) व्यायामामुळे गर्भपात होवु शकतो.
गर्भधारणा रोखण्यासाठी नैसर्गिक पद्धती
काही पदार्थ खाल्ल्याने गर्भधारणा टाळेल असा समजूत आहे. या पद्धती डॉक्टर द्वारे सुचविले जात नाहीत. येथे काही पदार्थ आहेत जे गर्भधारणा टाळतात.
1. पपई
काही लोकांना असा विश्वास आहे की पहिल्या तीन महिन्यांमध्ये पपई खाल्यास गर्भपात होऊ शकतो. दोन वेळा दिवसात कच्च्या पपई 3 ते 4 दिवस खाणे योग्य आहे.
2. आले
आल्याचा असा विश्वास आहे की हा गर्भधारणा रोखु शकतो. थोडासा आले आणि एक कप उकळत्या पाण्यात पाच मिनिटे वाटून घ्यावे. दिवसातून दोनदा ते खा. ह्याने देखील abortion होवु शकतो.
3. दालचिनी
पारंपारिकपणे असे मानले जाते की दालचिनी गर्भाशयाला उत्तेजित करते आणि गर्भपात करते. हे अन्नास उत्तम स्वाद देते पण जन्म नियंत्रणास प्रतिबंधित करू शकतो आणि गर्भपातास कारणीभूत ठरू शकतो.
4. वाळलेल्या अंजीर (अंजीर)
वाळलेल्या अंजीरमुळे रक्त परिसंचरण वाढते. जास्त खाल्ल्याने पोट अस्वस्थ होऊ शकते. कधीकधी जास्त अंजीर खाल्ल्यास गर्भपात होऊ शकतो.
वरील सर्व पद्धती पारंपारिकपणे विश्वास ठेवतात परंतु एफडीए आणि इतर आरोग्य संस्था मान्यता देत नाहीत. आपल्याला गर्भाची इच्छा नसल्यास किंवा गर्भधारणा रोखू इच्छित असल्यास वैद्यकीय मान्यता प्राप्त पद्धत वापरा. या पद्धती काही काळ कार्य करतील याची काही खात्री नाही.
DISCLAIMER: आमची तुम्हास नम्र विनंती आहे की, यामधील कोणत्याही प्रकारचं उपाय वापरण्या अगोदर आपल्या डॉक्टरांशी संपर्क साधणे आवश्यक आहे. अनिश एंड समीक्षा (Anish And Samiksha) चे काम कुठल्याही प्रकारचा उपाय घेण्यास प्रोत्साहित करणे नसून, तुम्हाला योग्य माहिती पुरवणे आहे.
